برخی از حامیان محیط زیست براین باورند که احداث سد بر روی رودخانه هلیل از همان روز نخست، اشتباه بوده و امروز این سد بتنی را علت اصلی ایجاد بحران در تالاب بین المللی جازموریان معرفی می کنند .
آنان می گویند: سالهای زیادی است که مدیریت سد جیرفت، حقابه زیست محیطی رودخانه هلیل را رها نمی کند و همین امر باعث به وجود آمدن چالش جازموریان شده اما کارشناسان سد اعلام می کنند که حقابه زیست محیطی به طور دائم در رودخانه هلیل رها می شود اما مشکل اینجاست که عطش زمین به قدری بالا رفته که آب های رهاسازی شده به مناطق پایین دست هلیل نمی رسد.
در خصوص خشک شدن تالاب بزرگ جازموریان، اظهار نظرهای زیادی شده و به نظر می رسد آنچه که امروز باعث شده فلَش انتقادها به سمت مدیریت آب نشانه گرفته شود، خشکی مسیر رودخانه هلیل تا منطقه جازموریان بوده و اینگونه تصور می شود که سد جیرفت عامل اصلی ایجاد این وضعیت است.
خبرگزاری جمهوری اسلامی دفتر جیرفت برای رسیدن به صحت و سقم این ادعاها و همچنین بررسی بیشتر این موضوع و شفاف سازی مسائل مربوط به سد جیرفت و هلیل، میزگردی با حضور علیرضا چهره نگار کارشناس ارشد سد و رئیس گروه بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آبی شرکت آب منطقه ای استان کرمان، مسعود افشاری پور مدیر سد جیرفت، محسن فرامرزپور کارشناس و رئیس روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب کرمان، جواد درینی کارشناس مسئول اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب کرمان و محمدحسین افشار فعال حوزه محیط زیست و کارشناس علوم اجتماعی جنوب کرمان برگزار کرده است.
میزان حقابه رها شده طی 26 سال گذشته از سد جیرفت
کارشناس ارشد سد و رئیس گروه بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آبی شرکت آب منطقه ای استان کرمان گفت: از سال 71 تا آخر شهریورماه 96 بیش از 9 میلیارد و 300 میلیون متر مکعب ورودی و حدود 9 میلیارد 100 میلیون متر مکعب خروجی داشتیم.
علیرضا چهره نگار افزود: طی این 26 سال حدود 500 میلیون متر مکعب از آب داخل سد جیرفت، تبخیر و بیش از چهار میلیارد متر مکعب هم سرریز شده است.
وی ادامه داد: از این میزان آب حدود 2 میلیارد متر مکعب در بخش کشاورزی مصرف شده و 2 میلیارد و 500 میلیون متر مکعب هم به عنوان حقابه زیست محیطی رها سازی شده است.
کارشناس ارشد شرکت آب منطقه ای کرمان گفت: برخی افراد با استناد به بخشنامه سال 89 عنوان می کنند که 8.6 دهم ظرفیت سد را باید به عنوان حقابه زیست محیطی رها سازی کرد که طبق همین بخشنامه، طی 26 سال گذشته بایدحدود 500 میلیون متر مکعب آب به عنوان حقابه زیست محیطی رها سازی می شد.
وی ادامه داد: این در حالی است که ما طی این سالها بیش از 2 میلیارد و 500 میلیون متر مکعب آب فقط برای بخش زیست محیطی رها کرده ایم.
چهره نگار تصریح کرد: اینکه پنج برابر سهمیه مشخص شده، آب رها سازی کرده ایم برای این نبوده که بگوییم ما عاشق محیط زیست بودیم، بلکه به این علت بود که نمی توانستیم این آب را نگهداریم و جز رها سازی آن، هیچ راه دیگری نداشتیم.
وی بیان کرد: سد جیرفت 336 میلیون متر مکعب ظرفیت نگهداری آب دارد و نمی تواند رودخانه هلیل را ببلعد و همچنین این آب به استان دیگری هم منتقل نمی شود، پس مجبوریم آن را رهاسازی کنیم.
چهره نگار اظهار داشت: برخی از همشهریان ما عنوان می کنند اگر حقابه زیست محیطی رها سازی می شود پس چرا آن را در مسیر رودخانه نمی بینیم که در این رابطه باید بگویم که بعد از سیل سال 71 رسوبات زیادی، مسیر رودخانه را در امتداد شهر جیرفت، پُر کرد و همین رسوبات باعث شده که هر چقدر آب رهاسازی کنیم، جذب شده و مشخص هم نیست که چند کیلومتر جلوتر، دوباره بیرون بیاید.
وی ادامه داد: قبل از سال 71 اگر 400 لیتر بر ثانیه آب در مسیر رودخانه حرکت می کرد، همه مردم می توانستند آن را ببینند اما امروز باید بیش از 10 میلیون متر مکعب آب رها سازی کنیم تا مردم بتوانند جریان آب را ببینند که در این صورت بعد از گذشت مدت کوتاهی تمامی آب داخل سد، خارج می شود.
رئیس گروه بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آبی شرکت آب منطقه ای استان کرمان تصریح کرد: رها سازی 850 لیتر آب بر ثانیه، به شهر جیرفت هم نمی رسد چه برسد به جازموریان، و اگر بخواهیم آب را به جازموریان برسانیم باید حدود 700 متر مکعب بر ثانیه، آب از سد جیرفت خارج کنیم.
وی عنوان کرد: فروردین ماه 96 حدود 450 متر مکعب آب از سد جیرفت سرریز شد و مقداری از آن به جازموریان رسید اما دیدیم که طی مدت کوتاهی، تمامی آن آب تبخیر شد.
سهم هر بخش، از بارش های سالانه مشخص شود
فعال محیط زیست و کارشناس علوم اجتماعی اظهار داشت: در کشوری مثل آمریکا، بر اساس بارش های سالانه، سهم هر بخش را از آب مشخص می کنند.
محمدحسین افشار عنوان کرد: امروز جازموریان به عنوان یک منبع مولد به کانون بحران تبدیل شده است در حالی که کارشناسان با بررسی وضعیت تالاب های کشور در هزاران سال قبل، عنوان کرده اند که در هیچ یک از این بررسی ها، وضعیت فعلی جازموریان دیده نشده و جازموریان نباید به این وضعیت اسفناک دچار شود.
وی ادامه داد: به نظر من کاملا اشتباه است که بخواهیم حالِ بدِ جازموریان را به خشکسالی ربط دهیم چرا که این تالاب بزرگ، به واسطه نبود مدیریت صحیح آب به این روز گرفتار شده است.
افشار گفت: اروپایی ها مدت زیادی است به این نتیجه رسیده اند که سد سازی یک اقدام اشتباه است و امروز هم این روش در بین کشورهای پیشرفته، کاملا منسوخ شده است.
وی با بیان اینکه در مسیر رودخانه ای که به دریا نمی ریزد نباید سد ساخت اظهار داشت: متاسفانه روی رودخانه هلیل جیرفت که آب آن به دریا هم نمی ریزد، سد ساخته ایم اما حداقل باید تا جازموریان، سهم و حقابه هر شهر و روستایی مشخص می شد.
این فعال محیط زیست با اشاره به زمین های کشاورزی بالا دست سد جیرفت عنوان کرد: سیاست گذاری ما از همان ابتدا اشتباه بوده و عملا نباید بدون توجه به زمین های پایین دست، کشاورزی را در بالا دست سد جیرفت گسترش دهیم.
وی بیان کرد: در بحث جازموریان، کارشناسان اعلام کردند که اگر دیر اقدام کنیم این تالاب به کانون بحران تبدیل می شود اما مسئولان مربوطه در استان عنوان می کردند که بافت و خاک جازموریان به گونه ای است که هیچ ریزگردی از این تالاب بلند نمی شود.
این فعال محیط زیست اظهار داشت: زمانی که جازموریان، آب داشت بادهای داغی که از سمت عربستان می آمد را خنک می کرد اما امروز آن کولر طبیعی وجود ندارد و یکی از دلایل مهمی که امسال، پرتقال های کشاورزان جنوب کرمان بر سر شاخه های درخت، خشک شد، نبود همین کولر طبیعی بود.
وی تصریح کرد: جازموریان حتی به مناطق شمالی کشور هم خدمت می کرد و نمی گذاشت بادهای داغ عربستان، آنجا را تحت تاثیر قرار دهد.
افشار ادامه داد: چرخه جازموریان به گونه ای بود که به خودی خود تولید باران می کرد و یادمان نمی رود که در شهریورماه که هیچ منطقه ای بارندگی نمی شد، در جنوب کرمان، هر بعداز ظهر بارندگی داشتیم اما چرا امروز خبری از آن بارش ها نیست.
وی تاکید کرد: سد جیرفت یکی از عواملی است که جلوی چرخه بارندگی جازموریان را گرفته است.
3600 لیتر بر ثانیه آب از سد جیرفت به عنوان حقابه زیست محیطی رها می شود
مدیر سد جیرفت هم اظهار داشت: هم اکنون به طور میانگین در طول هفته، بیش از سه هزار و 600 لیتر بر ثانیه آب از سد جیرفت خارج می شود به این صورت که 2 روز آن بیش از 9 هزار لیتر بر ثانیه و مابقی هفته 800 لیتر بر ثانیه آب صرفا برای محیط زیست رها می شود.
مسعود افشاری پور اضافه کرد: سال گذشته 75 میلیون متر مکعب آب به سد جیرفت وارد شد اما مدتی بعد 145 میلیون متر مکعب آب از این سد خارج کردیم که بخش زیادی از آن برای محیط زیست رها شده است.
وی با تاکید بر اینکه سال گذشته تمام ورودی آب به سد جیرفت 75 میلیون متر مکعب بود بیان کرد: در اظهار نظرهای کارشناسی هم باید منطقی صحبت کرد و در شرایطی که 145 میلیون متر مکعب آب رها می کنیم و به شهر جیرفت هم نمی رسد چگونه انتظار داشته باشیم که 75 میلیون متر مکعب آب را رها کنیم و به جازموریان برسد.
افشاری پور ادامه داد: در صورتی می توانیم آب سد را به جازموریان برسانیم که همچون 20 سال قبل، ورودی آب داشته باشیم و آن زمانی که جازموریان در اوج خود بود، شب ها صدای غرش رودخانه در گوشمان می پیچید و حتی در تابستان هم این رودخانه زنده بود.
وی بیان کرد: در آن دوران، رودخانه هلیل سالانه بیش از یک و نیم تا 2 میلیارد متر مکعب آب به ما می داد در حالی که سال گذشته ورودی آب ما فقط 75 میلیون متر مکعب بود.
افشاری پور گفت: در تمام ماه های سال گذشته، خروجی آب از سد جیرفت، بیشتر از ورودی بوده و تنها در اسفندماه، این میزان مساوی شد.
وی اظهار داشت: آب سد جیرفت به مدت 2 روز در هفته، برای نیروگاه برق استفاده می شود که طی این 2 روز، ثانیه ای 9 هزار لیتر آب از سد خارج می کنیم و تمامی آن صرف محیط زیست می شود اما باید قبول کنیم که ما در بحران خشکسالی قرار داریم و آب موجود را هم باید با تدبیر هوشمندانه ای خارج کنیم تا خدایی ناکرده با مشکل بی آبی مواجه نشویم.
مدیر سد جیرفت تاکید کرد: باید به گونه ای برنامه ریزی کرد تا بتوانیم در طول سال، هم آب بخش کشاورزی و هم آب مورد نیاز محیط زیست را تامین کنیم.
وی تصریح کرد: برخی از افراد طی روزهای اخیر، به استناد یک بخشنامه از ما شکایت کردند که چرا طبق بخشنامه سال 89، حقابه زیست محیطی را رها سازی نمی کنید اما این در حالی است که بیش از پنج برابر مقدار ذکر شده در همان بخشنامه، آب برای محیط زیست رهاسازی می شود اما عطش زمین زیاد شده و این آب در مدت زمان کوتاهی جذب زمین می شود.
افشاری پور با تاکید بر اینکه زمین هایی که اُفت می کنند، برای همیشه می میرند عنوان کرد: سد جیرفت حداقل کاری که انجام داده این است که تا حد زیادی جلوی اُفت زمین های جنوب کرمان را گرفته است.
حفر چاه های غیرمجاز، عطش زمین را زیاد کرده است
کارشناس آبخیزداری و رئیس روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی جنوب کرمان نیز بیان کرد: یکی از مهمترین دلایلی که آب سد جیرفت به جازموریان نمی رسد این است که عطش آبی زمین، بسیار زیاد شده و دلیل این اتفاق هم، حفر بیشمار چاه های غیرمجاز در جنوب کرمان است.
محسن فرامرزپور تصریح کرد: امروز سطح آب سفره های زیر زمینی ما به شدت پایین آمده و در این شرایط اگر تمام آب سد جیرفت را هم رها کنیم، آب به جازموریان نخواهد رسید.
وی با بیان اینکه می توانیم تدابیر مناسبی در این خصوص اتخاذ کنیم عنوان کرد: طبق تدبیری که دولت دوازدهم اندیشیده با احداث بند های خاکی و سنگ سیمانی می توانیم تا حدودی بر این چالش پیروز شویم.
فرامرزپور ادامه داد: برای توسعه این بخش، یک اعتبار 700 میلیارد تومانی تخصیص داده شده که سهم جنوب کرمان 31 میلیارد تومان است.
وی با بیان اینکه باران های منطقه جنوب کرمان، بیشتر مخرب هستند اظهار داشت: با این اعتبار توانستیم در حوزه های آبخیز، بندهای خاکی و سنگ سیمانی متعددی احداث کنیم .
رئیس روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب کرمان تصریح کرد: باید با همین روش های آبخیزداری، حالت تهاجمی آب را کنترل کرده و آب را به سمت سفره های زیر زمینی هدایت کرده ایم.
وی با اشاره به اینکه چاله جازموریان 25 تا 30 درصد ریزگردهای کشور را تولید می کند اظهار داشت: اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب کرمان با اجرای طرح های مالچ پاشی و نهال کاری تلاش کرده تا جایی که امکان دارد از میزان ریزگردهای جازموریان بکاهد.
بیش از یک میلیون و 200 هزار هکتار بیابان در جنوب کرمان
کارشناس مسئول اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب کرمان نیز در این میزگرد گفت: بیش از یک میلیون و 200 هزار هکتار بیابان در جنوب استان کرمان وجود دارد که از این میزان حدود 300 هکتار، کانون بحرانی فرسایش بادی به شمار می رود.
جواد درینی ادامه داد: فرسایش بادی، صعود ریزگردها را به همراه دارد که اثرات منفی خود را در سطح استان و کشور نمایان می کند.
وی با بیان اینکه برنامه های متعددی در جهت کنترل ریزگردهای جازموریان در دستور کار داریم عنوان کرد: طی یک سال گذشته یکهزار هکتار از بیابان های رودبار و قلعه گنج در جنوب کرمان را مالچ پاشی کردیم.
درینی بیان کرد: همچنین طی مدت یاد شده حدود سه هزار و 500 هکتار نهال کاری، در کانون های بحرانی جنوب کرمان انجام شده است.
وی با تاکید بر اینکه هر نهالی که در منطقه کاشته می شود به پنج سال مراقبت نیاز دارد عنوان کرد: زمین های کشاورزی که بدون بادشکن هستند مستعد تولید ریزگرد بوده و به همین منظور، نهال های رایگان را در اختیار کشاورزان قرار داده ایم تا بتوانند در اطراف زمین های کشاورزی خود، بادشکن احداث کنند و در این رابطه حدود 2 میلیون اصله نهال، توزیع شده است.
کارشناس مسئول اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب کرمان تصریح کرد: بیشتر بیابان های منطقه را مورد مطالعه قرار داده ایم تا بتوانیم هر چه سریعتر برای ساماندهی آنها تدابیر مناسبی اتخاذ کنیم.
سد بتنی دو قوسی جیرفت یکی از سدهای بزرگ و پیشرفته در کشور محسوب می‌شود که ارتفاع آن از پی 134 متر و درازای تاج آن 277 متر است. ضخامت این سد بین 17 متر در کف تا 5 متر در تاج متغیر است.
اواخر سال 1370 عملیات اجرایی ساختمان این سد به پایان رسید و ششم دی ماه همان سال عملیات آبگیری آن آغاز شد.
تالاب جازموریان، حوضه ای آبریز در جنوب شرق ایران است که دشت های حاصلخیز قلعه گنج و رودبار جنوب در استان کرمان و دشت های ایرانشهر، بمپور، سردگان، دلگان، سرتختی و اسپکه در استان سیستان و بلوچستان را شامل می شود.
آب این تالاب به وسیله شماری آبراهه و 91 رودخانهٔ کوچک و بزرگ از جمله 2 رودخانه دائمی بمپور و هلیل رود تامین می شد.
وجود بیش از 10 هزار حلقه چاه غیر مجاز و بیش از 20 هزار چاه مجاز در جنوب استان کرمان، موجب نرسیدن آب کافی به تالاب جازموریان شده است.
